Każdy z nas doświadczył kiedyś w swoim życiu obniżenia nastroju, uczucia smutku i przygnębienia, zmniejszenia energii, pesymistycznych myśli dotyczących przyszłości czy też uczucia niepokoju. W celu zrozumienia depresji należałoby przypomnieć sobie takie uczucie i pomnożyć je przez tysiąc. Należy dodać, że to uczucie nie mija po chwili, tylko trwa całymi dniami, tygodniami, miesiącami - powoduje to, że osoby dotknięte depresją nie wyobrażają już sobie że może być inaczej, że mogą poczuć się lepiej. Jest to stan w którym nie tylko osoby te doświadczają długotrwałego obniżenia nastroju ale także innych objawów psychicznych i somatycznych. Depresja należy do zaburzeń nastroju. Choroba ta może mieć różny przebieg od łagodnego poprzez umiarkowany do ciężkiego. Mogą jej towarzyszyć inne zaburzenia psychiczne.
Choroba zjawia się powoli bez uprzedzenia, po cichu. Na początku ignorujemy pierwsze objawy, bo to takie małe rzeczy, które zaczynają nam sprawiać trudność. Staramy się to ignorować. „To po prostu gorszy dzień”. Niestety wszechogarniająca niemoc nie mija, a my pogrążamy się coraz bardziej w tym stanie. Zaczynamy udawać przed rodziną i znajomymi kogoś innego, zakładamy maskę, aby przetrwać kolejny dzień. Wydaje się, że tak trzeba, tak wypada, ale smutek który jest w środku nie znika, a nawet kolejnego dnia jest coraz silniejszy. Zaczynamy walczyć sami ze sobą, żeby normalnie funkcjonować, ale wstanie rano z łóżka jest coraz trudniejsze, każda aktywność jest ogromną trudnością. Zaczynamy zapadać się w sobie, każde wyjście z domu i podjęcie działania jest niewykonalne. Odgradzamy się od rodziny i przyjaciół. Nic nie daje takiej radości jak wcześniej, nie ma znaczenia. Znika motywacja, bo po co próbować skoro i tak nic nie daje satysfakcji. Każda nawet najprostsza czynność sprawia, że czujemy się coraz gorzej przez co wpadamy w błędne koło. Wszystko zwalnia, poczucie udręki jeszcze bardziej rozlewa się w czasie, kolejne dni zlewają się ze sobą. Pozostaje tylko uczucie pustki i ogromny ciężar, który rozlewa się na ciało i umysł. Żyjemy w przeświadczeniu, że radosne momenty już nigdy nie powrócą. Jeszcze bardziej wycofujemy się z życia które toczy się na zewnątrz, odtrącamy bliskich i niszczymy swoje relacje. Jeśli nawet pojawi się ulotna myśl, alby wyjść do ludzi i poszukać towarzystwa to jednak szybko dostrzegamy jak daleko oni są od nas, sprawy którymi się zajmują są dla nas obce, my jesteśmy obcy dla nich, pojawia się poczucie winy i wstydu za wszystko co robimy oraz czego nie zrobiliśmy, a powinniśmy. Wolimy skryć się w swojej samotności, nie narażać się na pytania. Pojawia się przytłaczająca niemoc i niska samoocena, poczucie braku sensu życia staje się nieznośne i to jest już najwyższy czas, żeby poszukać pomocy i zgłosić się do psychologa, psychoterapeuty, ponieważ sami już nie damy rady.
Ważne jest zwrócenie uwagi, że depresja nie dotyczy tylko osób dorosłych a coraz częściej dotyka nastolatków a także mniejsze dzieci. Szacuje się, że przed ukończeniem 18 roku życia nawet 20% nastolatków zapadnie na depresje ( częściej chorują dziewczynki). Należy pamiętać, że na depresje może zachować każdy, niezależnie od statusu społecznego, ekonomicznego, ilorazu inteligencji czy ilości znajomych.
Rozpoznanie depresji wiążę się z wystąpieniem kilku objawów, co najmniej przez 2 tygodnie. Należy zastanowić się, czy objawy utrzymują się przez większą część dnia czy są widoczne dla innych ludzi i jakie uczucia wywołują u osoby nią dotkniętych. Depresja to nie tylko obniżony nastój, choroba ta silnie oddziaływuje na nasze uczucia, myśli, poziom energii, koncentrację, poczucie własnej wartości, zmniejszony apetyt i zaburzenia snu. Początkowo rodzice mogą uważać, że za większość problemów dziecka odpowiada lenistwo, niestety prawda jest zupełnie inna. Dzieciom z obniżonym nastrojem wykonywanie codziennych czynności sprawia trudność. Są apatyczne, nie maja na nic siły, doświadczają utraty energii i zainteresowań. W depresji wszystko traci sens, więc po co coś robić, co w zasadzie nie ma sensu? Czy wyciągnęlibyśmy z łózka osobę z silnym zapaleniem płuc oraz wysoką gorączką? Depresja wpływa także na pamięć i koncentrację, wiążę się z trudnością w podejmowaniu decyzji, przyswajaniu wiedzy, nauka idzie bardzo opornie, oglądaniu telewizji, czytania książek. Percepcja zdominowana jest przez wszechogarniające czarne myśli i nie ma miejsca na uczenie się i zdobywanie wiedzy. Dodatkowo myśli są zniekształcone, obraz siebie i całego świata jest zafałszowany. Osoby w depresji myślą o sobie w złych kategoriach, czują się gorsze i bezwartościowe. Uważają, że nie ma przed nimi przyszłości. Kluczowym objawem depresji jest anhedonia. Charakteryzuję się brakiem lub utratą zdolności do przeżywania przyjemności. Młodzi ludzie tracą zdolność do przeżywania pozytywnych doznań i uczuć takich jak radość, zadowolenie, satysfakcja a występuje nasilenie drażliwości, smutku, frustracji, złości i lęku. Osoba chora na depresję staje się obiektem zranień, jej nadwrażliwość jeszcze się nasila. To co kiedyś przychodziło z łatwością teraz stanowi przeszkodę nie do przejścia. Pojawia się niepewność, a poczucie sprawczości i własnej wartości drastycznie się obniża. Niekiedy następuje całkowite zobojętnienie, pacjentowi brak motywacji i nadziei jest bardzo groźny stan ponieważ może prowadzić do myśli samobójczych. Zmianom ulega również zachowanie osób cierpiących na depresje. Zmniejsza się aktywność, następuje społeczne wycofanie. Przejawi się niechęć do spędzania czasu z innymi ludźmi, dominuje potrzeba samotności, chęć ukrycia się. Wszystko to co dawało radość i satysfakcje aktualnie staje się ciężarem. Pacjent ucieka w sen, unika kontaktów z ludźmi, odcinam się od świata zewnętrznego, aby pogrążyć się w czeluściach czarnych depresyjnych myśli i uczuć.
Osoby depresyjne stają się lękliwe. Z fizjologicznego punktu widzenia dzieci mogą doświadczyć pobudzenia psychoruchowego, który często wynika z przeżywanego napięcia. Dziecko wierci się, ma trudności ze skupieniem się na konkretnej czynności, bezwiednie podejmuje bez celowe działania, takie jak z skubanie lub gryzienie ubrania, gryzienie ołówka, zamazywanie kartki długopisem, obgryzanie paznokci, drapanie się do krwi czy okaleczanie. W zaburzeniach nastroju młodszych dzieci na pierwszy plan wysuwają się dolegliwości somatyczne, takie jak bóle brzucha, kołatanie serca, wymioty, biegunka, bóle głowy, duszności, zasłabnięcie, moczenie nocne. U nastolatków charakterystyczne jest pojawianie się buntu wobec rodziców i szkoły, trudności z przestrzeganiem norm i zasad, zachowania agresywne i autoagresywne.
Czynniki i hipotetyczne mechanizmy depresji u dzieci i młodzieży można uporządkować następująca:
stresujące doświadczenie życiowe
Genetycznie uwarunkowana podatność na dysregulacje nastroju
Złe mechanizmy przystosowawcze w stresie np. unikanie
Nieadekwatne negatywne interpretację poznawcze
Z punktu widzenia psychoterapii warto jednak zwrócić uwagę na inną kwestię. Dzieci i nastolatki chorują na depresję, ponieważ podobnie jak osoby dorosłe mają swoje problemy. Codzienność młodych ludzi bywa naznaczona ciężarem oceny, wymogu do zrównywania osiągnięciami rówieśnikom, stałego pędu, braku czasu na przyjemności i braku możliwości pielęgnowania własnych, a nie cudzych zainteresowań. Dzieci i młodzież często uczęszczają na wiele zajęć pozalekcyjnych i nie mają czasu na bycie dzieckiem, na zabawę, beztroskie życie. Dodatkowo ciągłe, wszechogarniające wymagania i nacisk na naukę powodują, że dzieci boleśnie odbierają rzeczywistość, która powinna być jeszcze beztroska. Często zdarza się również że dzieci które są z natury nieśmiałe, skryte i zamknięte w sobie, toczą walkę wewnętrzna, aby sprostać wymaganiom i przetrwać kolejny dzień. Niektóre wpadają ofiarą przemocy rówieśniczej takiej jak werbalne emocjonalna i fizyczne. Każdego dnia uczniowie w szkołach doznają przykrości i krzywdy ze strony kolegów i koleżanek. Ponadto dziecko jako pełnoprawny domownik uczestniczy w życiu rodzinnym i często jest postronną ofiarą nieporozumień, kłótni czy rozstania rodziców. Nierzadko czynnikiem wyzwalającym myśli depresyjne jest nieakceptowanie własnego wyglądu, ale mogą być nim też problemy w relacjach z rówieśnikami, poczucie samotności, brak uwagi ze strony bliskich, nieszczęśliwa miłość czy nieoczekiwane rozstanie.
Leczenie zaburzeń depresyjnych u dzieci i młodzieży powinna obejmować oddziaływania psychoterapeutyczne, farmakologiczne, psychoedukację pacjentów i ich rodzin. Nadrzędnym celem leczenia jest łagodzenie objawów depresji. Nie mniej istotne są interwencję ukierunkowane na kształtowanie relacji rówieśniczych, radzenie sobie ze stresem, budowanie pozytywnego obrazu siebie. Należy również pamiętać o leczeniu współistniejących zaburzeń psychicznych oraz nieprawidłowości z zakresu stanu somatycznego. Podstawowymi metodami leczenia są oddziaływania nie farmakologiczne takie jak psychoedukacja i psychoterapia. Stosuje się je u dzieci i młodzieży, gdy nasilenie objawów depresyjnych jest nieznaczne, a funkcjonowanie pacjenta nie zaburzone. W pozostałych przypadkach konieczne jest w łączenie leków.
Niefarmakologiczne metody leczenia obejmują:
psychoedukację czyli dostarczenie dziecku i rodzicom informacji na temat objawów i przyczyn depresji, metod leczenia, objawów niepożądanych oraz sposobów postępowania w sytuacjach nawrotu.
Psychoterapia w formie terapii indywidualnej i grupowej lub rodzinnej. To ostatnia odgrywa szczególną rolę w terapii młodych pacjentów ze względu na specyfikę funkcjonowania systemu rodzinnego pacjenta. Dysfunkcja rodziny mogą przyczyniać się do wzmocnienia objawów chorego na depresję dziecka, zaś te zwrotnie oddziaływują na relacje i funkcjonowanie pozostałych członków rodziny.
Skuteczna terapia wobec najmłodszych pacjentów wymaga czynnego udziału i zaangażowania rodziców. Psychoterapia grupowa to zalecana metoda pomocy dzieciom i nastolatkom, którzy doświadczają trudności funkcjonowaniu w grupie rówieśniczej i mają tendencję do wycofywania się z relacji koleżeńskich. Skuteczną formą psychoterapii zaburzeń nastroju jest terapia behawioralna. Terapia poznawczo- behawioralna opiera się na założeniu, że emocje i zachowania są w dużej mierze wynikiem myślenia oraz że zmiana w obszarze myślenia może poprawić komfort psychiczny i wpłynąć na lepsze funkcjonowanie pacjenta. W leczeniu depresji ważna jest strategia małych kroków. Jeden z pierwszych kroków stanowi zmiana zachowania. Gdy cierpimy na depresję, wszystkie dotychczasowe zajęcia mogą nagle zacząć stanowić nie lada wyzwanie. Warto jednak takie planować, aby krok po kroku dążyć do ich wykonania. Leżenie w łóżku nie stanowi rozwiązania problemu. Pacjenci muszą skupić się na znalezieniu w sobie siły do wykonania choćby jednej przyjemnej czynności dziennie. Proces ten rozpoczynamy stopniowo, aby nie zniechęcić pacjenta już na samym początku wspólnej pracy. U młodych pacjentów z depresją, oprócz rozdrażnienia, zauważone są też niemoc, niechęć i apatia. Osoby w depresji nie ukrywają, że kojąca byłaby możliwość położenie się do łóżka i spania. Takie zachowania stanowił jednak ucieczkę od rzeczywistości problemu. Wycofaniu się towarzyszy z kolei brak odczuwania przyjemności. Pacjenci często mówią, że nic już ich nie cieszy a dawne zainteresowania straciły na znaczeniu. Wraz ze wzrostem apatii spada motywacja, co jeszcze bardziej nasila niechęć do działania i depresyjny nastrój. Jest to klasyczny błędne koło. Istnieją dowody że CBT przewyższa inne formy psychoterapii w leczeniu objawów depresyjnych. W depresji o ciężkim przebiegu połączenie CBT i farmakoterapii jest najszybszym i najbardziej efektywnym rozwiązaniem. Farmakoterapię należy rozważyć, gdy nasilenie objawów utrudnia dziecku codzienne funkcjonowanie, a samo oddziaływanie terapeutyczne nie przynoszą zadowalających efektów. Stosowanie leków jest metodą uzupełniającą dla psychoterapii a nie odwrotnie. Istnieją sytuacje gdy leczenie farmakologiczne jest konieczne należą do nich:
Depresja o bardzo dużym nasileniu objawów, które uniemożliwiają rozpoczęcie oddziaływań terapeutycznych. W tej sytuacji psychoterapię stosuje się po uzyskaniu za pomocą leków poprawy w stanie psychicznym dziecka.
Depresja w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej
Depresja z objawami psychotycznymi.
Najczęściej stosowany mi u dzieci i młodzieży lekami przeciw depresyjnymi są leki z grupy inhibitorów zwrotnego wychwytu serotoniny często określany skrótem SSRI. Są one stosunkowo dobrze tolerowane, a działanie niepożądane takie jak nudności, bóle brzucha, biegunka, bóle głowy, zaburzenia snu lub senność suchość w ustach są zwykle niezbyt nasilone i ustępują po kilku, kilkunastu dniach leczenia.
Depresja występujące w okresie rozwojowym niesie za sobą wiele negatywnych skutków funkcjonowaniu rodzinnym, społecznym oraz szkolnym. Wystąpienie depresji u dzieci i młodzieży staje się predyktorem wystąpienia w późniejszym życiu tego zaburzenia. Depresja w okresie młodzieńczym zwiększa ryzyko samobójstwa, nadużywania substancji psychoaktywnych, ryzyko gorszego funkcjonowania w pracy czy trwałych trudności interpersonalne w wieku dorosłym. dlatego tak ważne wydaje się być szybkie podjęcie leczenia, a wcześniej zwrócenia uwagi na tego typu trudności u dzieci i młodzieży, czujność rodziców i opiekunów oraz nauczycieli w wychwytywaniu tego problemu ma ogromne znaczenie. Zwrócenie się o pomoc do poradni psychologiczno -pedagogicznej, psychologa czy psychoterapeuty niesie ulgę i pomaga młodemu człowiekowi w powrocie do wcześniejszego życia, relacji z rówieśnikami, uzyskania satysfakcji z życia a przede wszystkim poprawy jakości życia. Nie bójmy się i nie zwlekajmy z kontaktem ze specjalistą - psychologiem lub psychoterapeutą.
Comentários